محرم در ایران

با فرارسیدن ماه محرم و صفر در شهرهای مختلف ایران سوگواری و عزاداری امام حسین(ع) و یارانش برگزار می شود. هر یک از شهرهای ایران متناسب با رسوم منطقه خود و با توجه به آیین های باستانی خود مراسم های مختلفی در ایام محرم به خصوص در دهه اول محرم و دهه آخر ماه صفر برگزار می کنند. در این مطلب چند نمونه از مراسم های عزاداری ایران که شهرت جهانی یافته اند را معرفی خواهیم کرد:

تاریخچه عزاداری محرم در ایران

بیشتر مراسم های امروزی ما ایرانیان در ایام محرم مانند راه اندازی دسته های عزاداری، تعزیه خوانی، اجرای نمایش، مرثیه خوانی ریشه در زمان گذشته و دوران حکم رانی آل بویه دارد. در سرزمین های اسلامی و به خصوص ایران اولین بار عزاداری برای امام سوم شیعیان مرسوم شد در زمان حکومت خاندان شیعه مذهب آل بویه بود. این خاندان در منطقه دیلمان در شمال ایران ساکن بودند و توانستند حکومت منطقه دیلمان را از سامانیان که قدرتشان رو به افول بود بگیرند. اوج قدرت این سلسله کوچک در زمان معزالدوله دیلمی بود که عزاداری های شیعیان در شهرهای مهم ایران مانند خوزستان، کرمان و عراق ایران برگزار کنند. بعدها با به قدرت رسیدن حکومت سلجوقیان مراسم ها کم رنگ شد تا آنکه با به کار آمدن سلسله صفویان و بعد قاجار برگزاری مراسم از سر گرفته شد.
به طور کلی مراسم بزرگداشت بزرگان و اسطوره ها در بین ایرانیان ریشه عمیقی دارد و با استناد به متن شاهنامه به دوره های پیشدادی و کیانیان، بزرگداشت سیاوش و رستم بر می گردد.

 

مراسم قالیشویان مشهد اردهال کاشان

یکی از مهمترین و با شکوه ترین مراسم های مذهبی ایران مراسم قالیشویان مشهد اردهال می باشد. این مراسم در آذرماه سال 1391 به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید. این مراسم در هفته دوم مهرماه هر سال برگزار می شود.
یک هفته قبل از مراسم قالی شویان یک مراسم جهت فراخوانی مردم به مراسم برگزار می شود که در بین مردم محلی به نام مراسم "جار" مشهور می باشد. این مراسم که ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین برگزار می شود در سالروز شهادت سلطان علی بن محمد باقر (ع) در سال 113 هجری میباشد. علی بن محمد بن باقر پسر امام پنجم شیعیان می باشد که با دعوت مردم بومی جهت تبلیغ به این منطقه هجرت می کنند. چوب نمادی از یاری رساندن مردم به فرزند امام میباشد. مردم فرزند امام را در گرانبها ترین قالی گذاشتند و غسل دادند به همین علت این مراسم به قالیشویان معروف است.

 

مراسم طشت گذاری

مراسم طشت گذاری یکی از مراسم های باشکوه مذهبی که در اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، بناب، تالش برگزار می شود. این مراسم یادآور طشت های آب می باشد که از رود فرات برداشته شده است. ماجرا از این قرار می باشد که در حرکت امام حسین(ع) از مکه به سمت کوفه در یکی از منزلگاه ها نزدیک کوفه امام به یاران و کاورانیان فرمودند که از جشمه آب بیاورند. در این زمان کاروانیان گفتند که در منزل بعدی چشمه آب گوارا تری خواهیم داشت اما امام حسین (ع) فرمودند از همین چشمه آب بردارید. وقتی کاوران امام به منزل بعدی رسیدند دیدند که چشمه پرآب آن محل خشک شده است و لشکریان حر بن ریاحی که قبل تر در آنجا بودند همگی تشنه بودند. امام به کاورانیان فرمودند تا آب را بین خود و

""آب خود با دشمنان تشنه قسمت می کند/ عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین""

 

یوم العباس زنجان و اردبیل

یک روز قبل از تاسوعای حسینی مراسم با عظمت یوم العباس در حسینیه اعظم زنجان و اردبیل برگزار می شود. عزاداران از تمام شهرهای ایران خود را جهت برگزاری این مراسم به زنجان می رسانند. این مراسم با مرثیه خوانی و نوحه خوانی در باره امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل و سینه زنی برگزار می شود.

 

مراسم زینبیه در حسینیه اعظم زنجان

در روز سوم امام حسین (ع) و جهت همدردی با مطائب حضرت زینب (س) مراسم زینبیه در حسینیه اعظم زنجان برگزار می شود. این مراسم در روز یازدهم محرم برگزار می شود و مانند مراسم یوم العباس با سینه زنی با شکوه همراه است. در سال های اخیر مراسم های یوم العباس و زینبیه مورد استقبال گردشگران خارجی قرار گرفته است.

 

مراسم گل مالی در لرستان

از چند روز قبل از روز تاسوعا و عاشورا متولیان مراسم با گرفتن وضو، خاک را با گلاب مخلوط می کنند و به سر و تن عزاداران می مالند. گِل نماد ماتم و غم است. در این مراسم مردم با نوای سرنا و دهل عزاداری از منازل فراخواند می شوند و به سمت میدان اصلی شهر جهت برگزاری مراسم حرکت می کنند چرا که مردم محلی ماندن در خانه را در روز تاسوعا و عاشورا را ناپسند می دانند. مراسم گِل مالی خرم آباد یکی از قدیمی ترین مراسم عزاداری با تاریخی طولانی در ایران است.

 

مراسم چهل منبر

مراسم چهل منبر که مخصوص خانم ها میباشد در لرستان و شهرهای شمالی ایران رواج دارد بیشتر نمادی از اعتقادات بومی و باستانی منطقه می باشد تا آنکه به فلسفه کربلا بپردازد اما گفته میشود این مراسم نمادی از وقایع بعد از حادثه عاشورا و به اسارت گرفته شدن حضرت زینب (س) و سایر زنان کاروان امام می باشد. در این روز خانم ها با در دست داشتن شمع به چهل مکان که به آنها اصطلاحا (منبر) گفته می شود می روند و در طول مراسم با یکدیگر سخن نمی گویند و صورت خود را می پوشانند. در پایان چهل منبر شمع را جهت برآورده شدن حاجت خود روشن می کنند.

 

نخل کشان (نخل گردانی)

نخل در زبان مردم ایران و بخصوص اقوام کویر نشین ایران به معنای لغوی درخت خرما و در معنای عام تر درختچه تزئین شده می باشد. اقوام حوزه کویر مرکزی ایران مانند یزد و طبس نخل هایی به شکل جناغی و یا قوسی در اندازه های مختلف می سازند که نمادی از تابوت پیشکش مردم برای امام حسین (ع) می باشد. دو نمونه از نخل های بزرگ و زیبا در ميدان ميرچخماق و ميدان مجاهدين یزد قرار دارند. از آنجا که امام حسین (ع) بدون کفن و تابوت دفن شدند این مراسم با تزئین نخل توسط بابای نخل انجام می شود. بابای نخل فردی است که تجربه زیادی در تزئین نخل دارد و پرچم های نخل را تا محرم سال آینده نزد خود نگه می دارد. نخل گردانی با سینه زنی، روضه خوانی همراه می شود و در عصر عاشورا به حسینیه شهر بازگردانده می شود. رسم نخل گرداني در مراسم عزاداري به دوره هاي پيش از صفويه مي رسد.

 

تعزیه خوانی

هنر اجرای نمایش و شعر سرایی یکی از دیرینه ترین هنرهای ایرانیان بوده است. تعزیه نوعی نمایش مذهبی در خصوص حادثه کربلا می باشد که اوج شکوفایی آن در زمان صفویه و قاجار بوده است. تعزیه خوانی در شهرهای اصفهان، مرکزی، قم، تهران، مازندران، قزوین، کرمان، یزد، خوزستان،خراسان برگزار می شود. قدیمی ترین محل تعزینه خوانی در تهران در تکیه دولت (سبزه میدان)، تکیه نفرآباد شهری ری، تکیه نیاوران می باشند.